Για την πόλη της Θεσσαλονίκης, η σημασία των Μη Κερδοσκοπικών Οργανισμών έγγυται επιπροσθέτως και στην υποδόρια συγγένειά τους με τα βακούφια.
“Το βακφ (βακούφιο) αποτελούσε εδραιωμένο μουσουλμανικό θεσμό. Κληροδοτώντας μια περιουσία με εισοδήματα από ενοίκια καταστημάτων και γης, o ιδρυτής του βακουφίου παραχωρούσε την κυριότητα και την επικαρπία της περιουσίας, λαμβάνοντας σε αντάλλαγμα ανταπόδοση στην άλλη ζωή και τις ευχές των επερχόμενων γενεών. Για τους διαχειριστές των περιουσιών και των γαιών ο θεσμός του βακουφίου δεν δημιουργούσε καμία δυσκολία, αντιθέτως τους απήλλασε από επαχθείς, συχνά μη τακτικούς, φόρους, με αποτέλεσμα τα βακούφια να ακμάζουν και να συνεισφέρουν στην ευημερία της πόλης.
Για τον δωρητή, η μετατροπή της περιουσίας του σε βακούφιο εξασφάλιζε επίσης, ότι ο πλούτος θα κληροδοτούνταν στην οικογένεια, εφόσον οι συγγενείς μπορούσαν να οριστούν διαχειριστές και διοικητικά μέλη
του ιδρύματος και να λαμβάνουν αμοιβή για αυτό. [...]
Ο Μεχμέτ ο Κατακτητής, παρά την θεωρητική εχθρότητά του προς τα βακούφια, επειδή απαλλοτρίωναν γη και πόρους από τον έλεγχο του κράτους, ενθάρρυνε τους βεζίρ του να κατασκευάζουν συγκροτήματα καταστημάτων και άλλα κτίρια δημόσιας χρήσης. Ο Βαγιαζίντ ο Δεύτερος,
που διαχείμευσε στη Θεσσαλονίκη κατά τη διάρκεια των Βαλκανικών εκστρατειών του στα τέλη του 15ου αιώνα ανήγειρε ένα νέο πέτρινο μπεζεστένι (αγορά) με έξι θόλους για την αποθήκευση πολύτιμων αγαθών.
Ακόμα σε χρήση, απέναντι από τον δρόμο στον οποίο βρίσκεται το Χαμζά Μπέη Τζαμί, αυτή η κομψή κατασκευή γρήγορα έγινε το κέντρο της εμπορικής ζωής. O σουλτάνος το “προίκισε” με λειτουργικούς χώρους, όπου
πωλούσαν αρώματα, φρούτα, χαλβάδες και σερμπέτια, υφάσματα, παντόφλες, μαχαίρια και μεταξωτά, ενώ χρησιμοποιούσε το εισόδημα για να ενισχύσει το τζαμί που έφτιαξε, όταν διέταξε την παράδοση της εκκλησίας
του Αγίου Δημητρίου στους πιστούς. [...]
Αξίζει μνείας το γεγονός ότι και οι Χριστιανοί, όπως και οι Μουσουλμάνοι, μπορούσαν να ιδρύουν βακούφια. Στην πραγματικότητα αντίστοιχος θεσμός υπήρχε και επί Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Το 1498, για παράδειγμα, οι πονηροί μοναχοί της μονής Βλατάδων είχαν στην κατοχή τους ιδιοκτησίες σε όλη την πόλη: είχαν ένα κατάστημα στην ψαραγορά (δίπλα απ’ αυτό του “μπέη”), καθώς και άλλα επτά τριγύρω (παρακείμενα των μαγαζιών του “Κώστα του γιού του Κόκορη”). [...]
Το βακούφιο (βακφ) κατά τον ιερόν μουσουλμανικόν νόμο (“σερη”) είναι περιουσιακό στοιχείο, το οποίο αφιερώνεται προς εκπλήρωση διηνεκούς ευαγούς σκοπού έτσι, ώστε αυτό να θεωρείται ως θείον πράγμα, του οποίου η ωφέλεια ανήκει στους ανθρώπους. Σε περίπτωση που τα βακούφια είναι ακίνητα, διακρίνονται, αναλόγως των παρεχομένων δυνατοτήτων εκμεταλλεύσεως αυτών, σε ευαγή καταστήματα (μουεσσετάτι χοηριχέ), δηλ. σ’ εκείνα που υπηρετούν αμέσως το σκοπό, τον οποίο όρισε ο αφιερωτής (βακήφ), χωρίς να αποφέρουν κάποια πρόσοδο (με κάρπωση ή εκμίσθωση προς τρίτους) και σε προσοδοφόρα (μουστεγάλ, πληθ. μουοτεγαλάτ), ήτοι εκείνα που συμβάλλουν μόνον εμμέσως στην εκπλήρωση του σκοπού που έταξε ο αφιερωτής με τα εισοδήματα, τα οποία επιτυγχάνονται με τη μίσθωση ή παραχώρηση αυτών σε ιδιώτες, αντί τελέσματος. Ο ιερός μουσουλμανικός νόμος αγνοεί τη νομική προσωπικότητα του αφιερώματος, γι’ αυτό και το βακουφικό κτήμα, είτε της
πρώτης είτε της δεύτερης κατηγορίας, λογίζεται ότι ανήκει στο Θεό με την έννοια ότι είναι res divini iuris, ήτοι res extra commercium και επομένως αναπαλλοτρίωτο, ο δε οριζόμενος με το αφιερωτήριο (βακφηγέ) ή διοριζόμενος από το δικαστή έφορος (μουτεβελή) είναι το πρόσωπο, στο οποίο χορηγείται η εξουσία διευθύνσεως και διεξαγωγής των υποθέσεων του βακουφίου και έχει προς τούτο άμεση και κατά παντός εξουσία επί του βακουφικού κτήματος, ήτοι εξουσία προστασίας αυτού, καθώς και τις απαραίτητες για τη διοίκηση αυτού εξουσίες, στο πλαίσιο του τεθέντος από τον αφιερωτή σκοπού.
“Το βακφ (βακούφιο) αποτελούσε εδραιωμένο μουσουλμανικό θεσμό. Κληροδοτώντας μια περιουσία με εισοδήματα από ενοίκια καταστημάτων και γης, o ιδρυτής του βακουφίου παραχωρούσε την κυριότητα και την επικαρπία της περιουσίας, λαμβάνοντας σε αντάλλαγμα ανταπόδοση στην άλλη ζωή και τις ευχές των επερχόμενων γενεών. Για τους διαχειριστές των περιουσιών και των γαιών ο θεσμός του βακουφίου δεν δημιουργούσε καμία δυσκολία, αντιθέτως τους απήλλασε από επαχθείς, συχνά μη τακτικούς, φόρους, με αποτέλεσμα τα βακούφια να ακμάζουν και να συνεισφέρουν στην ευημερία της πόλης.
Για τον δωρητή, η μετατροπή της περιουσίας του σε βακούφιο εξασφάλιζε επίσης, ότι ο πλούτος θα κληροδοτούνταν στην οικογένεια, εφόσον οι συγγενείς μπορούσαν να οριστούν διαχειριστές και διοικητικά μέλη
του ιδρύματος και να λαμβάνουν αμοιβή για αυτό. [...]
Ο Μεχμέτ ο Κατακτητής, παρά την θεωρητική εχθρότητά του προς τα βακούφια, επειδή απαλλοτρίωναν γη και πόρους από τον έλεγχο του κράτους, ενθάρρυνε τους βεζίρ του να κατασκευάζουν συγκροτήματα καταστημάτων και άλλα κτίρια δημόσιας χρήσης. Ο Βαγιαζίντ ο Δεύτερος,
που διαχείμευσε στη Θεσσαλονίκη κατά τη διάρκεια των Βαλκανικών εκστρατειών του στα τέλη του 15ου αιώνα ανήγειρε ένα νέο πέτρινο μπεζεστένι (αγορά) με έξι θόλους για την αποθήκευση πολύτιμων αγαθών.
Ακόμα σε χρήση, απέναντι από τον δρόμο στον οποίο βρίσκεται το Χαμζά Μπέη Τζαμί, αυτή η κομψή κατασκευή γρήγορα έγινε το κέντρο της εμπορικής ζωής. O σουλτάνος το “προίκισε” με λειτουργικούς χώρους, όπου
πωλούσαν αρώματα, φρούτα, χαλβάδες και σερμπέτια, υφάσματα, παντόφλες, μαχαίρια και μεταξωτά, ενώ χρησιμοποιούσε το εισόδημα για να ενισχύσει το τζαμί που έφτιαξε, όταν διέταξε την παράδοση της εκκλησίας
του Αγίου Δημητρίου στους πιστούς. [...]
Αξίζει μνείας το γεγονός ότι και οι Χριστιανοί, όπως και οι Μουσουλμάνοι, μπορούσαν να ιδρύουν βακούφια. Στην πραγματικότητα αντίστοιχος θεσμός υπήρχε και επί Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Το 1498, για παράδειγμα, οι πονηροί μοναχοί της μονής Βλατάδων είχαν στην κατοχή τους ιδιοκτησίες σε όλη την πόλη: είχαν ένα κατάστημα στην ψαραγορά (δίπλα απ’ αυτό του “μπέη”), καθώς και άλλα επτά τριγύρω (παρακείμενα των μαγαζιών του “Κώστα του γιού του Κόκορη”). [...]
Απόσπασμα από το βιβλίο «Salonica, city of ghosts» του Μάρκ Μαζάουερ, μτφ. Μ. Χ. Π.
Το βακούφιο (βακφ) κατά τον ιερόν μουσουλμανικόν νόμο (“σερη”) είναι περιουσιακό στοιχείο, το οποίο αφιερώνεται προς εκπλήρωση διηνεκούς ευαγούς σκοπού έτσι, ώστε αυτό να θεωρείται ως θείον πράγμα, του οποίου η ωφέλεια ανήκει στους ανθρώπους. Σε περίπτωση που τα βακούφια είναι ακίνητα, διακρίνονται, αναλόγως των παρεχομένων δυνατοτήτων εκμεταλλεύσεως αυτών, σε ευαγή καταστήματα (μουεσσετάτι χοηριχέ), δηλ. σ’ εκείνα που υπηρετούν αμέσως το σκοπό, τον οποίο όρισε ο αφιερωτής (βακήφ), χωρίς να αποφέρουν κάποια πρόσοδο (με κάρπωση ή εκμίσθωση προς τρίτους) και σε προσοδοφόρα (μουστεγάλ, πληθ. μουοτεγαλάτ), ήτοι εκείνα που συμβάλλουν μόνον εμμέσως στην εκπλήρωση του σκοπού που έταξε ο αφιερωτής με τα εισοδήματα, τα οποία επιτυγχάνονται με τη μίσθωση ή παραχώρηση αυτών σε ιδιώτες, αντί τελέσματος. Ο ιερός μουσουλμανικός νόμος αγνοεί τη νομική προσωπικότητα του αφιερώματος, γι’ αυτό και το βακουφικό κτήμα, είτε της
πρώτης είτε της δεύτερης κατηγορίας, λογίζεται ότι ανήκει στο Θεό με την έννοια ότι είναι res divini iuris, ήτοι res extra commercium και επομένως αναπαλλοτρίωτο, ο δε οριζόμενος με το αφιερωτήριο (βακφηγέ) ή διοριζόμενος από το δικαστή έφορος (μουτεβελή) είναι το πρόσωπο, στο οποίο χορηγείται η εξουσία διευθύνσεως και διεξαγωγής των υποθέσεων του βακουφίου και έχει προς τούτο άμεση και κατά παντός εξουσία επί του βακουφικού κτήματος, ήτοι εξουσία προστασίας αυτού, καθώς και τις απαραίτητες για τη διοίκηση αυτού εξουσίες, στο πλαίσιο του τεθέντος από τον αφιερωτή σκοπού.
ΑΠ 572/2001, Πηγή : Ελληνική Δικαιοσύνη 2002, 1370 , Αριθμός Απόφασης : 572, ‘Ετος : 2001, Δικαστήριο : ΑΡΕΙΟΣ ΠΑΓΟΣ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου